İSHAL (DİYARE) NEDİR?
İshal, gün içinde çoklukla olağandan daha sık sayıda, gevşek ve sulu dışkının çıkarıldığı bağırsak hareketleridir. Diyare ishale verilen bir öbür isimdir. İshal kısa ömürlüdür. Çoklukla birkaç gün devam eder ve rastgele bir tedaviye gereksinim duymadan kaybolur. İshal akut yani süreksiz yahut kronik yani uzun müddetli ya da kalıcı olabilir.
Akut ishal: Bu durumun bir ila iki gün devam etmesiyle ortaya çıkar. Viral yahut bakteriyel bir enfeksiyonun sonucu olarak ya da besin zehirlenmesinden kaynaklanabilir. Gelişmekte olan yahut üçüncü dünya ülkelerine yapılan ziyaret ve tatillerde bu ülkelerde karşılaşılan bakteri ve parazitler turist ishali ismi verilen bir öbür akut ishal tipine neden olabilir.
Kronik ishal: En az dört hafta boyunca devam eden ishali söz eder. Çoklukla altında bağırsak hastalığı yahut bozukluğu üzere bir tıbbi neden bulunur. Bunlara örnek olarak çölyak hastalığı, Crohn hastalığı, irritabl bağırsak sendromu, daima enfeksiyon ya da inflamatuar bağırsak hastalığı üzere daha önemli bir rahatsızlıklar verilebilir.
Günde üç kezden fazla sulu dışkılama durumu, ishal olarak kabul edilir. Çok ağır ishal hadiselerinde günde 13-14 litre kadar sıvı kaybedilebilir.
Sulu yahut cıvık dışkılama, acil ve daima olarak tuvalete gitme muhtaçlığı, büyük tuvaleti tutamama, susuzluk, kusma bulantı, halsizlikle karın bölgesinde gaz şikayeti de ishalin en büyük belirtilerinden sayılmaktadır.
Pek çok farklı nedene bağlı olarak ortaya çıkabilen ishal, çoğunlukla çevresel faktörlerle gelişir. İshalin düzeyleri bulunmaktadır, hafif olması durumunda ishale yeterli şeyler ile durum denetim altına alınmaya çalışılabilir.
Yaz devrinde sıklıkla karşılaşılan yaz ishali, en çok 0-5 yaş kümesindeki çocukları tesirler. Anne sütü alan bebeklerde 6-7’den fazla, anne sütü almayan çocuklarda ise 3’den fazla sulu dışkılama, ishal olarak kabul edilmektedir. Sık tuvalete gitme durumunda, dışkılama sulu değilse bu tablo ekseriyetle ishal değildir.
İSHAL BELİRTİLERİ NELERDİR?
İshal belirtileri, rahatsızlığın şiddetine nazaran sıralanmaktadır. Şayet kişi az ölçüde bir sıvı kaybetmişse daha çok susuzluk olarak kendini gösteren şikayetler, orta derece bir sıvı kaybında ise ağızda kuruma, huzursuz ruh hali ve idrar ölçüsünde azalma üzere belirtilergörülebilir. Bedenin %10’luk kısmında bir sıvı kaybı yaşanıyorsa, belirtiler daha şiddetli ortaya çıkar. Buna nazaran en sık görülen ishal belirtileri şöyledir;
-Sıvı dışkılama,
-Acil dışkılama isteği ve büyük tuvaleti tutamama,
-Fazla dışkılama,
-Susuzluk,
-Bulantı ve kusma,
-Ateş yükselmesi,
-Halsizlik,
-Karın bölgesinde ağrı ve gaz
Yaz aylarında ortaya çıkan bakteriyel enfeksiyonlar ekseriyetle; ateş, kusma, mide bulantısı ve karın ağrısı şikayetleriyle ortaya çıkmaktadır. Bedendeki ateş bazen 39 derecenin üzerine çıkabilmektedir. Bu devirde çocuklar için asıl tehlikeli olan durum, ishal ve kusmadır. İshal ile birlikte kusma, bedende önemli oranda sıvı kaybına yol açmaktadır. Bu nedenle ailelerin, çocuklarındaki ishal ve kusmanın şiddetine dikkat etmesi çok kıymetlidir.
İshale kusma eşlik ettiğinde, çocuk gereğince beslenemediği ve sıvı alamadığı için bedenindeki gerekli sıvı ölçüsü da dengelenemez. Tedbir alınmadığında ise bedenden fazla ölçüde sıvı kaybı ile birlikte akut böbrek yetmezliğine yol açabilecek önemli tablolar ortaya çıkmaktadır. Bu sebeple çocuklara bol su ve ayran, meyve suyu üzere içecekler verilerek kaybedilen sıvının tekrar alınması sağlanmalıdır.
İshal mikrobu, beşerden beşere bilhassa de bir çocuktan başkasına çarçabuk bulaşabilir. Çoklukla, tuvalet paklığını tam olarak öğrenememiş küçük çocuklar ortasında süratle yayılabilir. Çocuklar ve yetişkinler tuvalete gittikten çabucak sonra ellerini gerçek bir biçimde yıkamalıdır.
İSHAL NEDEN OLUR?
Hava sıcaklıklarının giderek artması ile bakteriyel enfeksiyon casusları da besinlerde kolay ve süratli bir halde üreyebilmektedir. Besinlerin saklanma şartlarına bağlı olarak mikroplarda ve ürettikleri toksinlerinde artış görülmektedir. Bu enfeksiyon içeren besinleri tüketen çocuklar, ekseriyetle gastroenterit olarak bilinen ishal durumu ile karşı karşıya kalmaktadır. Bunun için uzun mühlet dışarıda açık bir halde beklemiş olan besinlerin tüketilmemesi gerekmektedir.
İshal bakteriyel enfeksiyon üzere süreksiz bir durum yahut bağırsak hastalığı üzere süregelen bir hastalığa bağlı olarak ortaya çıkabilir. En sık gözlenen ishal nedenleri şunlardır:
-Su ve besinlerle yoluyla gerçekleşen, bağırsağın mikrobik hastalıkları
-Süt ve süt eserlerin üzere besinlere tahammülsüzlük
-Parazitler
-Müshil kullanımı
-İlaca bağlı yan tesirler
-İnflamatuar bağırsak hastalığı üzere bağırsak yapısını bozan hastalıklar
-İrritabl bağırsak hastalığı üzere bağırsağın fonksiyonunu bozan rahatsızlıklar
İshale sebep olan birçok farklı mikrop vardır. Rotavirüs, Norwalk, Astro virüs üzere virüsler antibiyotikle tedavi edilemez. Campylobacter, Salmonella, Shigella ve Escherichia coli üzere bakterilerin sebep olduğu ishaller ise antibiyotikle tedavi edilebilir; lakin çoklukla bakteri belirlenene kadar kişi aslında güzelleşmeye başlamış olur.
İSHALE NE ÂLÂ GELİR?
İshalde genel durumun güzel olduğu, bulantı ve kusmanın olmadığı hastalarda 1 litre kaynatılmış soğutulmuş suya 1 çorba kaşığı şeker, 1 tatlı kaşığı sofra tuzu ve 1 çay kaşığı karbonat konularak karıştırılır ve hazırlanan karışım sık aralıklarla içilir. Daha ağır durumlarda kişi ağızdan beslenemiyorsa, ateş ve uzun süren ishal (24 saatten fazla) varsa, kesinlikle hastane kaidelerinde damar yolu ile sıvı ve elektrolit desteği yapılmalı, dışkı incelemesi yapılarak ishal tedavi planlaması yapılmalıdır.
İshal mühletince gerçek beslenme çok değerlidir. Bu devirde yağlı ve lifli yiyecekleri tüketmeme gerekir. İshale ne yeterli gelir sorusuna yanıt olarak patatesin ve muzun, potasyum kaybını önlemek açısından en kıymetli besinler olduğu söylenebilir. İshale uygun gelen yiyecekler ortasında çorba, haşlama, püre, makarna ve pirinç yer alır. Bunların tüketimi, ishali kesmek için yararlıdır. İshal tedavisinin en kıymetli kısmı sıvı ve elektrolit kaybını önlemektir.
İshal tedavisinde en değerli noktalar, bedenin ishal nedeniyle kaybettiği sıvı ve tuzları mümkünse ağız yoluyla geri almasını sağlamak, beslenmenin sürdürülmesi ve vakit kaybetmeden doktora başvurulmasıdır. Çocuklarda görülen ishal tablolarının büyük çoğunluğu hafif-orta derecede ishal hadiseleridir ve çoğunlukla mesken kaidelerinde tedavi edilebilir. Birinci olarak alınması gereken tedbirler şunlardır:
Hafif ishalde;
İnatçı kusma ve ateşin olmadığı hafif ishal olaylarında bol bol su içmek ishale uygun gelmektedir. Şayet bir bebek ishale yakalandıysa anne sütü alımına itina gösterilmelidir. Denetimli biçimde susuzluk bulguları izlenmelidir.
Orta ishalde;
Orta derecedeki ishal olaylarında ise huzursuzluk ve susuzluk kendini daha çok belirli etmeye başlar. Şayet çocuk 6 aylıktan büyükse eczaneden alınabilecek ishal kitlerinden faydalanılabilir.
İleri ishalde;
İnatçı ve kronik bir ishal durumunda kesinlikle doktora başvurulmalı ve gerekli tetkikler yaptırılmalıdır.
-Doktor muayenesi sonrası ishal tanısı için birtakım testler istenebilir. Bunlar;
-Dışkı kültürü ile bakteri ve parazit üzere enfeksiyon etkenlerinin aranması,
-Bazı hastalıkları dışlamak için kan testleri,
-Gıda tahammülsüzlüğünü ortaya koymak için açlık testi,
-Bağırsaklarınızın bir kısmını direkt gözle incelemek için sigmoidoskopi yahut kolonoskopi üzere endoskopik muayeneler olarak sıralanmaktadır.
İSHAL TEDAVİSİNDE ANTİBİYOTİK KULLANILIR MI?
Çocukluk çağı ishallerinin büyük çoğunluğunun virüslere bağlı olabilir ve 3-6 gün içinde bizatihi düzelebilir. Antibiyotikler virüsleri öldürmediğinden ishal hadiselerinin birçoklarında antibiyotik kullanımına gereksinim yoktur. Lakin içinde kan ve mukus olan dışkılama (kanlı ishal), yüksek ateş ve şiddetli karın ağrısı ile seyreden ishal olaylarında antibiyotik kullanımı gerekebilir.
Antimikrobiyal tedavi gereken bakteriyel ve protozoal ishallerinde uygun tedaviye başlanır. Karın ağrısı ve ishal şikayeti varsa doktora danışılmadan katiyen antibiyotik kullanılmamalıdır. Genel olarak ishalli çocuklara rastgele bir ishal ilacı verilmesine gerek yoktur. Bu ilaçların ishalin kesilmesine katkısı olmadığı üzere, bazen önemli ziyanlara yol açmaktadır.
İSHAL İÇİN KONUTTA TEDAVİ
İshalde şeker ve tuz içeren sıvılar ile konutta birinci tedavi uygulanabilir. İshale uygun gelen şeyler ortasında eczanelerde ve sıhhat ocaklarında bulunan “ishal için şeker – tuz paketi “ yer almaktadır. Bu paketlerden bir tanesi 1 litre pak suya eklenmeli ve karıştırılmalıdır. Bu uygulama, ishal sonucu kaybedilen sıvıların yerine konulması için kıymetlidir. Genel olarak sıvı kaybı olmayan ishalli çocuklara her dışkı başına 10 ml /kg bu sıvıdan verilebilir (yani 10 kilo olan bir çocuğa her ishalinden sonra 100 ml sıvı verilmelidir). Hafif derecede sıvı kaybı varsa 50 ml / kg sıvı 4 saatte verilir. Konutta ishal tedavisi için sıvı hazırlanırken hazır paketlerin kullanılmasına dikkat edilmelidir.
Bu biçimde hazırlanan sıvılar çocuklar tarafından sevilmeyebilir lakin kesinlikle içirilmelidir. Sık kusan çocuklara her 1-2 dakikada 1 çay kaşığı (5 ml.) olacak biçimde sıvı verilebilir. Çoklukla sıvı ve tuz muhtaçlığı karşılanan çocukların kusması bir mühlet sonra düzelir. Lakin gözlerde çöküklük, ağız kuruluğu olan orta derecede sıvı kaybı olan çocukların tedavi planının bir sıhhat merkezinde yapılması daha uygundur.
İshal tedavisi sırasında beslenmesinin sürdürülmesi gerekir. Bebekler anne sütü ya da mamaya devam etmelidir. Yetişkinler ishale güzel gelen yiyecekler ortasında pirinç, patates, ekmek, yağsız et, yoğurt yer almaktadır. Yağlı besinler, çay, meyve suyu ve asitli içeceklerden uzak durulmalıdır.
İSHAL NASIL ÖNLENİR?
Virüslerden kaynaklanan viral ishali önlemek için ellerin kesinlikle sabunla yıkanması gereklidir. Kâfi ve yanlışsız formda pak kalabilmek için sık sık el yıkanmalıdır. Yiyecek hazırlamadan evvel ve sonra eller yıkanmalıdır. Pişmemiş etlere dokunduktan, tuvaleti kullandıktan, çocuk bezlerini değiştirirken, hapşırdıktan, öksürdükten ve burnu sildikten sonra eller yıkanmalıdır.
Eller en az 20 saniye boyunca sabunla yıkanmalıdır. Bu 20 saniye mühletince eller sabunla ovulmaya devam edilmelidir. Şayet el yıkamak mümkün değilse en az yüzde 60 alkol içeren alkol bazlı el temizleyici ve dezenfektanları kullanılmalıdır. El dezenfektanı el losyonu üzere uygulanmalı, her iki elinde ön ve art kısımlarına sürülmelidir.
Çocuklarda viral ishalin en yaygın nedeni olan rotavirüse karşı geliştirilmiş aşılar ile korunmak mümkündür.
Çoklukla çevresel sıhhat tedbirlerinin ve besin temizliğinin yetersiz olduğu ülkelere seyahat eden insanları etkileyen yolcu ishalini önlemek için bireyler ne yediklerine dikkat etmelidir.
Düzgün pişmiş ve sıcak besinler tercih edilmelidir. Bireyin kendisinin soymadığı çiğ meyve ve sebzelerden kaçınılmalıdır. Çiğ yahut az pişmiş et ve süt eserlerinden kaçınılmalıdır. Orjinal kabında servis edilen şişe su, soda, meyve suyu ve fermente içecekler tercih edilmelidir.
Musluk suyundan ve içeceklere buz konulmasından kaçınılmalıdır. Dişleri fırçalamak için şişelenmiş su kullanılmalıdır. Duş alırken ağız kapalı tutulmalıdır. Kaynar su ile yapılan kahve yahut çay üzere içecekler muhtemelen inançlı olacaktır. Fakat kafein ve alkolün ishali şiddetlendirmek yanı sıra daha fazla dehidrasyona yol açmak riski mevcuttur.
