Araştırmalar ve bilgiler süratle artarak birikiyor olsa da, zekanın tam olarak ne olduğu yahut nasıl hakikat bir biçimde ölçülebileceği konusunda hala belirlenmesi gereken çok şey var. Bu yüzden de çocukların görüntü oyunları oynamasının zekaları üzerindeki etkisi hakkındaki sorular uzun müddettir net bir yanıt olmadan varlığını sürdürüyor. Mayıs 2022 tarihli bir rapor ise, yanlışsız yanıtı bulduğunu argüman eden birkaç araştırma ortasında yer alıyor.
Akademisyenler, ebeveynler, öğrenciler ve oyuncular ortasında görüntü oyunlarının bizi daha mı zeki yaptığı, zekamıza ziyan mı verdiği, her iki tesire sahip mi olduğu yoksa hiçbir tesiri olmadığı mı konusunda uzun bir müddettir sorular soruyor. Araştırma sonuçları da sorular kadar farklı yanıtlar gösteriyor. Bunun birkaç nedeni var.
Birincisi, bir görüntü oyununu neyin oluşturduğuna dair birçok soru var. Taşınabilir oyunlar ve konsol oyunları tıpkı kategoride mi olmalı? Pekala ya bulmaca oyunları ve nişancılık oyunları? Çevrimiçi çok oyunculu oyunların tek başına oynanan oyunlardan farklı bir tesiri var mı? Ayrıyeten, bir kişinin günü birçok aktivite içerir ve oyun oynamayı tek bir değişken olarak izole etmek çok zordur.
Bir çocuk görüntü oyunlarını ve ders çalışmayı severken başkası ikisinden de nefret ediyorsa, bu görüntü oyunlarının zekaya katkıda bulunduğu manasına mı gelir? Şayet bir çocuk, ailesinin maddi durumu öbür bir çocuğa nazaran daha güzel olduğu için görüntü oyunları oynayabiliyorsa, zeka farkının ne kadarı oyun oynamaktan ve ne kadarı farklı ekonomik fırsatlardan kaynaklanmaktadır?
Ve tahminen de en değerlisi, zekayı oluşturan nedir? Notlar mı? IQ testleri mi? Diğer bir şey mi? Bu bile tartışmaya açık.
Nature mecmuası tarafından yayınlanan Mayıs 2022 tarihli bilimsel raporun muharrirleri, en azından bu sorulardan kimilerini yanıtlamaya yaklaştıklarını söylüyor. “Biliş ve sosyoekonomik art plandaki genetik farklılıkları denetim ederken dijital medyanın çocukların zekası üzerindeki etkisi” başlıklı makale, genetik ve ebeveyn eğitimi için bulgularını düzeltiyor. Muharrirlerin “zeka, eğitimsel kazanım ve öbür bilişsel yeteneklerin tümü yüksek oranda kalıtsaldır” argümanını savunmalarından ötürü bu büyük bir kıymete sahip.
Zeka, kalıtsal mıdır?
Bazıları zekanın genetik olarak evvelden belirlenmiş olduğu savına karşı çıksa da, müellifler ebeveynlerin eğitimini de göz önünde bulunduruyor. Eğitim seviyesi hane halkı geliri ile uyumlu olmasa da, bu, karmaşık sosyo-ekonomik bilgiler için tartışmalı bir formda güzel bir gösterge olabilir.
Araştırma, dokuz ila 10 yaşları ortasındaki yaklaşık 10.000 Amerikalı çocuğa ait temel bilgileri ve iki yıl sonra bunların yarısından fazlası ile takip çalışmalarını içeriyor. Ayrıyeten araştırmacılar, genetik farklılıkları hesaba katmak için “poligenik puanlara” da bakıyor.
Yazarlar, görüntü izlemek, görüntü oyunları oynamak ve toplumsal medyayla etkileşim kurmak için harcanan vakti içeren ekran müddetini tahlil etti. Ayrıyeten, zekayı beş zeka ölçüsü kullanarak tahlil etti. Sonuçlar hayli enteresandı: “Başlangıçta, izleme ve toplumsallaşma ile geçirilen zeka, zeka ile olumsuz bir formda bağlantılıyken, oyun oynama bağlantılı değildi. İki yıl sonra, oyun oynamak zekayı olumlu etkiledi ancak toplumsallaşmanın hiçbir tesiri olmadı (…) beklenmedik bir halde, görüntü izlemek de zekayı olumlu tarafta etkiledi.”
Ayrıca makale, sırf oyunun kendisiyle olumlu bir bağ kurmakla kalmayıp, oyun oynamak için harcanan vaktin da olumlu bir biçimde bağlantılı olduğunu söylüyor. Öbür bir deyişle, daha fazla oyun oynamak, daha fazla bilişsel artış manasına geliyor. Olağan ki burada müddet için bir hudut belirtilmemiş olması sonuçlardan şüphelenmeyi çarçabuk haklı çıkarıyor.
Araştırmanın muharrirleri, rastgele bir sorumlu araştırmacı kümesinin olması gerektiği üzere, raporlarıyla ilgili birkaç sıkıntıya işaret ediyor. Bu meselelerden kimileri, üstte bahsedilen ve bu çeşit tüm araştırmaları etkileyen sorulardır.
Oyun mühleti zekada tesirli mi?
Öncelikle, ekran başında geçirilen mühlet anketlerden toplandı ve araştırmacıların, bildirilen oyunların akıllı telefon oyunları mı, konsol oyunlarımı, çevrimiçi mi yoksa çevrimdışı mı olduğunu bilmelerinin net bir yolu yok. Ayrıyeten anket bilgileri kelam konusu olduğunda her vakit olduğu üzere anketi dolduran bireylerin kendilerini “daha iyi” göstermek için yanıtlarını bir ölçü değiştirmiş olmaları mümkün. Şayet ebeveynler kendilerini daha katı yahut daha esnek kurallı göstermek istedilerse, bu dataları yanlış bildirmiş olabilirler.
Ayrıca muharrirlerin belirtmediği sorunlar de bulunuyor. Zeka ölçümü için kullanılan testler söz ve imaj tanıma, hafıza, uzaysal mantık, ses yansısı ve gibisi ölçütleri kullanırken bir IQ testi içermiyordu. Ayrıyeten lisan algılama, matematik, mantık ve öteki kimi faktörler için ölçümler de bulunmuyordu.
Zeka için kullanılan ölçütlerin genel olarak görüntü oyunlarda âlâ olmanızı sağlayan özellikler olduğu söylenebileceğinden ötürü, araştırma sonuçlarının görüntü oyunlar için olumlu bir sonuç verirken toplumsallaşma için etkisiz bir sonuç göstermesinin pek şaşırtan olmadığını da söyleyebiliriz.
Video izlemek imaj tanıma ve ses yansısı üzere faktörlere daha fazla yardımcı olurken, toplumsal medya ise lisan algılama, mantık ve test edilmeyen öteki ölçütlere katkıda bulunabiliyor.
Peki, o vakit oyunlar zekayı ne kadar etkiliyor?
Zeka, pek çok farklı istikameti ve alanı içeren çoklu bir konsept ve bu yüzden araştırmacıların zekanın hangi istikametlerini test etmeye karar verdikleri, araştırmaların sonucu üzerinde kesin bir tesire sahip oluyor.
Kısacası, tüm araştırmalara bakarak görüntü oyun oynamanın çocuğunuzun zekası üzerinde bir tesiri olup olmadığı sorusuna sadece “bir miktar” yanıtını verebiliriz. Bilhassa düşünmeyi ve reaksiyon vermeyi gerektiren görüntü oyunların muhakkak zekanın birtakım istikametleri üzerinde müspet bir tesiri olabilse de, zekanın birtakım istikametleri üzerinde hiçbir tesire sahip olamıyor. Bu yüzden, hayattaki pek çok şeyde olduğu üzere, görüntü oyunların çoka kaçmadan oynanmasının yararı var. Lakin (en azından şimdilik) katiyetle tahsilin yerini almazlar.